Chủ Nhật, 20 tháng 3, 2011

Tưởng nhớ nhà thơ Phạm Công Thiện

Bài viết v Giáo sư/thi sĩ/nhà văn/nhà tư tưng Phm Công Thin, va qua đi ngày 8/3 va qua ti Houston, TX.
Mt sm bông hng n ca đông
“Mưi năm qua gió thi đi tây
tôi long đong theo bóng chim gy
mt sm em v ru gic ng
bông tri bay trng c rng cây

Gió thi đi tây hay đi đông
Hiu ht quê hương bến c bng
Trong mơ em vn còn bên ca
Tôi đng trên đi mây tr bông
Gió thi đi thu qua đi thông
Mưa h ly hương nưc ngưc dòng
Tôi đau trong tiếng gà xơ xác
Bài thơ này ca PhmCôngThin đưc Lê Uyên Phương ph nhc.

Nguyn Mnh Trinh
Khi thi ca thành tôn giáo:
Phm Công Thin
Phm Công thin, ông là ai? Có nhiu ngưi đã hi như thế. Triết gia? Thin sư? Thi sĩ? Văn sĩ ? Hay là mt ngưi lang thang rong chơi trong cuc đi? Hay là ngh sĩ vi ưc vng thành mt tài năng ln ca thế gii? Hoc là mt ngưi đang trong cơn mng du sut c đi?
Vào nhng năm thp niên 60 Sài gòn, Phm Công Thin xut hin như mt hin tưng. Sách v ca ông đã đưc đón đc nng nhit và trong gii sinh viên hc sinh đc sách ca ông là mt thi thưng. H thích nói v “Ý thc mi trong văn ngh & triết hc”. H tán thưng “Ngày sinh ca rn”. Có ngưi thú nhn thích đc ông dù chng hiu bao nhiêu. Và trong cái gi là “hy có tôi. Mt cu sinh viên mê sách v và tràn mơ mng lãng mn.Lúc đó, tôi đã nghĩ Phm Công Thin là mt ngưi viết phê bình như viết tùy bút và viết tùy bút như viết bng thơ. Tóm li, vi tôi, ông là mt thi sĩ dù ông làm thơ không nhiu lm.Đc li nhng bài viết v nhng nhà thơ ca ông, tôi thy điu đó ti bây gi vn còn chính xác. Ông viết v thơ vi c tâm hn mình, và vi nhng thi sĩ, ông cũng đng cm trong cái chia s không cùng ca nhng si đàn rung cng hưng vì chung tn s. Tôi đc th mt đon viết v Cung Trm Tưng đ dn ti thơ tình yêu ca Appollinaire. Nhng trang sách cũ đã vàng ca “Ý thc mi trong văn ngh và triết hc”.“... Tôi ngc nhiên. Tim tôi máy đng. Cung Trm Tưng là ai mà làm thơ tài hoa vy. Tôi mơ màng. Tôi hình dung nhng chiếc lá rơi. Tôi nhìn thy dòng sông Seine lng l trôi chy. Kia là t ngn River Gauche… Kia là đưng ph Aumont - Thieville và L’ Avenue des Ternes… Kia là nhng quán cà phê và nhng k t chiếng giang h... Kia là cu Mirabeau… Kia là mùa thu mưa rơi… kia là Pont Neuf. Ôi. Paris. Souvenir. Souvenir. Remember to remember…Cung Trm Tưng làm tôi nh đến Appollinaire. , ch có Appollinaire mi có nhng dòng thơ bt tuyt đ làm sng li Paris. Nói đến Paris là nói đến K Nim, là nói đến Ngh sĩ, là nói đến tình yêu và tui tr. Paris là thành ph ca nhng k t chiếng giang h, ca nhng clochards, ca nhng femmes de joie, ca nhng Henry Miller, nhng Hemingway, nhng Gertrude Stein, nhng Picasso, nhng Appollinaire…Mùa thu nơi đâu
Ngưi em mt nâu
Tóc vàng si nh
Mong em chín d trái su.Cung Trm Tưng làm tôi nh đến Appollinaire:J'ai cueilli ce brin de bruyère
L'automne est morte souviens-t'en
Nous ne nous verrons plus sur terre
Odeur du temps Brin de bruyère
Et souviens-toi que je t'attends Cũng vào mùa thu, Cung Trm Tưng ngóng ch ngưi yêu ”kiên kh phút gi” và “chín đ trái su” ngóng ch mong đi như Appollinaire đã ngóng ch mong đi gia hương thi gian và mùi lá cOdeur du temps Brin de bruyère
Et souviens-toi que je t'attends Tri đã ti hn ri. Tôi bưc vào giưng nm ng, mt nhm li, nhng dòng thơ ca Hàn, ca Cung, ca Appollinaire chan hòa thưt tha đưa tôi vào gic ng trin miên...Viết v thơ, theo như Phm Công Thin không phi là phê bình xếp loi mà phi là ca tng khen ngi thơ. Ông khng đnh ”Nói đến Thơ không khác gì nói đến Thưng Đế. Phê bình Thơ là làm vic phm thánh là blasphème.Nhng thi sĩ không phi là loài ngưi h là nhng Thiên Thn, nhng thánh hoc nhng qu ma. Nếu ta không chp nhn h đưc thì ta phi im lng; còn nếu chp nhn h thì ta phi ca tng cho hết li. Ta không đưc quyn có thái đ ca hc gi hoc giáo sư hoc nhà phê bình. Phi giết hết nhng nhà phê bình đ cho Keats sng, đ cho Chatterton đng chết lúc mi 18 tui xanh.Anh không th cm thơ ca ngưi ta thì anh hãy im lng; còn nếu cm đưc thì anh hãy thiết tha ca ngi, đng e dè gi gìn gì c. Không nên có nhng nhà phê bình thơ mà ch nên có nhng k ca tng thơ. Thơ là ca riêng tng ngưi; không có ai làm thy ai c. Phê bình văn ngh ư? Bun lm…”Thi sĩ ca tng thi sĩ?  Đúng quá ri. Và trong cái bí nhim như ca mt tôn giáo, thi ca đã làm cho chúng ta luôn luôn mơ mng và suy tư.Như khi nhìn nhng con sông cn ct ca qun Cam…Không hiu sao mi ln lái xe đi ngang qua nhng con sông cn thành ph Westminster hay Santa Ana tôi li thy bi hi. Có mt liên tưng nào t lòng sông tráng xi măng gia chơ vơ mt dòng nưc chy nh nhoi cn ct. Cái cm giác ca thiên nhiên b khut phc y ca mt dòng nưc mùa nng nhc tôi ti ngun nưc ào ào sc sôi sau nhng cơn mưa. Mt thi sĩ đã viết :“, ta bây gi như sông cn
Nưc vũng làm sao thành bin khơi
Chí ln dưng không thành chuyn vãn
Mm cưi còn mt chuyn muôn đi…”Có hay không, cái tưng hình ca Dch Kinh, hà trung vô thy? Sông mà không có nưc, có phi là sông không? Hay ch là gi ý ti nhng đi mà không đến. Mt câu thơ ca Seamus Heaney, thi sĩ gii Nobel văn chương năm 1995 trong thi tp The Haw Lantern, ch có hai câu : “The riverbed, dried up, half full of leaves.
 Us, listening to a river in the trees.(Lòng sông, cn khô, mt na ph đy nhng chiếc lá
Cho chúng ta, đang lng nghe mt dòng sông chy trong cây)Thi sĩ Phm Công Thin đã viết như sau v hình nh sông cn rt thơ mng này mà chúng ta nhiu khi ít quan tâm khi ngang qua trong nhp đi hi h mi ngày :“… Tiếng nói ca thơ là dòng nưc tuôn chy bt tn, dù lòng sông có cn khô chăng na thì hn sông vn chy mãi trên cao… Sông đang chy trên cây và trong cây lá, và s lng nghe đây đã nhp lưu (sơ ư văn trung / nhp lưu vong s), không phi chúng ta lng nghe dòng sông mà chính dòng sông đã chy vào trong thi nhân, lòng sông khô cn dưi đã nhp vào con sông chy trên cây; lòng sông khô cn na đy nhng chiếc lá th hn rào rt vi sông lá trên cao (H Dzếnh: ”có mt nghìn cây rũ rưi bun /  Mt nghìn sông rét vn hoàng hôn. Vũ hoàng Chương “Đáy sông bng dng Lu Thơ? Gic mơ H Đip chng mơ cũng thành”… Ti sao phi làm thơ? Ti sao phi lng nghe mt ln như chưa tng biết nghe trn đi? Ti sao phi nhìn thy được mt ln duy nht như chưa tng biết thy bao gi? Thi nhân đã mt ln nhìn thy; còn chúng ta thì hãy lng nghe mt dòng sông chy bt tn trong rng cây rào rt chiu hôm nay… “Phm công Thin khi viết v k nim vi nhà văn Võ Hng, trong tp thơ Ngày Sinh Ca Rn có hai câu thơ, t cnh mà t tình, đp mt cách đơn gin như phong v ca nhng câu Hai-Ku:  “Mưa chiu th by tôi v mun
Cây khế đi cao tr hết bông”Và, hình như t hai câu thơ này, Võ Hng đã viết truyn ngn ”Hoa khế lưng đi” như mt cách thế đáp t người tri k. Trong mt lá thư gi cho tác gi “Hoài C Nhân”, thin sư thi sĩ h Phm viết:...”Anh V.H. , anh có cn gì phi thuyết ging philo? Tt c nhng trang văn anh, nhng trang văn rt t tn khiêm nhượng kia đu tim tàng nhng tư tưởng triết hc rt sng. Nó cao hơn philo na, bi nó là sagesse ca qu tim.Và mt Triu trang giy Triết Hc cũng không đáng giá bng mt tiếng đp ca con tim. Anh có nghe rõ chưa? Tôi mun hét to lên như vy.Anh có nghe tim con người đp trong nhng trang “Xut hành năm mi”, trong “Trn đòn hòa gii”? “Xut hành năm mi” còn cm đng muôn vn ln hơn nhng chuyn mà người ta cho rng bun nht! Nhng đa nh Hng, Hào, và Thy trong “Xut hành năm mi” và “Trn đòn hòa gii” là nhng hình nh đau thương nht trên đi, là nhng hình nh tượng trưng cho tt c nhng đa tr trn gian này…”.Phm Công Thin tâm s như thế, dù trong ngôn ng ca ông có mt chút gì hơi phn khích nhưng cũng khá thành tht. Phm Công Thin là mt khuôn dáng văn chương rt có nh hưởng vi nhng lp sinh viên hc sinh min Nam ca thp niên 70, 80. Thi gian y, nhng cun sách như “Ý Thc Mi trong Văn Ngh và Triết Hc”, “H Thm ca Tư Tưởng“, “Ngày Sanh ca Rn “,… là nhng cun sách cm tay ca gii tr. T tác phm ca ông, m ra nhiu nhng cánh ca. Trước hết, ông là mt người sáng to nhiu suy tư v cái Mi, v nhng ngã đường có th khá l lùng đến khi kỳ d nhưng hp dn. Văn hc s phi có nhng thay đi, nht là trong hoàn cnh mt đt nước chiến tranh như Vit nam. Ngay c khi làm thơ, thi sĩ như người ca hành tinh l lc đến, vi ngôn t khá l lùng như đon VI ca tp “Ngày Sanh ca Rn” “tôi chp chi
đng ging
gia tháng ngày mơ mng
nt rui ca hương
hay nt rui ca rigvéda
tôi ma máu đen
trên na đêm Paris
tôi giao cu mt tri sinh ra mt trăng
tôi th dâm thượng đế sinh ra loài người
cho quế hương nm nhà thương điên ca trí nh
mt tri có thai!
Mt tri có thai!
Sinh cho tôi mt đa con trai mù mt “Nếu bo gii thích tng câu tng ch thì có l chính c tác gi cũng lúng túng. Thơ là nhng hình nh ri rác, thot tưởng không liên quan vi nhau nhưng trong trình t cm nhn li có mt ý nghĩa nào len vào bt cht nhng liên tưởng. Có người cho rng nhng t ng như th dâm thương đế, giao cu mt tri, mt tri có thai,,, to ra cm giác tc thì vi hình tượng có hơi dung tc y. Đó là mt cm nhn. Nhưng, ngay thi đim bây gi, đc li câu thơ, chúng ta vn có th bt gp được nét khai phá mt cách rõ ràng. Thơ là mt cái gì, khác thường lm, có lúc rt gn cn cuc sng mà có lúc li xa nghìn trùng…Tôi nh có ln nhà thơ Phm Công Thin nói chuyn vi tôi v kinh nghim đc thơ ca ông. Lúc y, đêm đã khuya và ông có ngôn ng ca mt Lưu Linh đang trong cơn đng thiếp. Ông đc thơ Pháp, thơ Anh, thơ La tinh, thơ Vit Nam tin chiến và hin đi. Đc xong ri bình, hình như văn chương đã lôi ông vào mt cơn mng.Nói v kinh nghim đ có th tiếp cn vi thơ, ông đc mt bài thơ tht nhiu ln và sau mi ln đc như thế đu tìm ra nhng cm nhn khác nhau. Cm nhn y bt ngun t giây phút rt thiêng liêng đ con người bt gp được nhng sáng ngi lng ly. S kin y James Joyce đã gi là “a sudden spiritual manifestation” (biu hin tâm linh bt ng) hay “epiphany” (s linh hin). Tương t, như Xuân Diu : “pht phơ hn ca bông hường / trong hơi phiêu bc còn vương máu hng / nghe chng gió thoáng qua song... “ đó, chính là hn ca thơ, ca nhng giây phút linh hin mà ch có nhng người tài t cm nhn được. Phm công Thin, cái cht thơ đã thành nét đc thù tinh tế cho văn chương ông. Viết kho lun, ông mang cái kiến thc rng ln tích t t sách v cùng vi hn thơ đ thành nhng bước đi lãng mn vượt qua nhng khô khan câu thúc. Là mt triết gia, cái nhn thc đ thành nhng trang giy cũng có chút thi ca bng bnh vào đ thành mt triết gia thi sĩ. Cái cht lãng t trong văn chương là mt nét thy rõ. Phm Công Thin viết :“… tt c đi sng văn xuôi t nht, nhng công thc, nhng danh vng, nhng khuôn mòn li cũ, nhng đa v xã hi, nhng mu mc khuôn xếp đã tht lùi ra đng sau, ch còn li nước chy ca dòng sông và mây chiu ca đi dương: mây trên cao trôi dưới dòng nước rong rêu ca khe bin nh. Thi nhân t b tt c li đng sau lưng và bước ti trước băng qua cây cu g mong manh…”Viết v thơ Seamus Heaney, nhưng trong dòng ch có cm khái riêng ca mt người mà thi ca đã thành máu xương da tht cho đi sng. Viết nhng cun sách triết hc gia hn thơ lai láng, cũng ging như viết nhng trang tùy bút mà ch nghĩa đã thành nhng trân trng nâng niu nht. Cm cây bút trong trng thái tuy phong trn tng tri nhưng vn còn sót nét ngây thơ ca mt người tin tưởng vào nhng điu nghĩ rng cn phi tìm kiếm được bng suy tưởng. Vi đi thường, ông sng như lc lõng bt k. Nhưng vi văn chương, ông là người tinh tế và có can đm rũ b tt c đ đi li nhng bước khi đu.Nhà thơ Nguyên Sa đã có bài thơ v li chân dung ca mt nhà thơ tiêu biu cho mt phong cách sng đc bit ca mt người cũng đc bit trong mt thi kỳ văn hc mà s khao khát nhng phương tri mi nhng vóc dáng mi đã thành đng lc mnh m cho sáng to. Bài thơ “Nói chuyn phi quy vi Phm Công Thin:“Người vào tnh tht sng ba năm
ct tiếng không li đ nói năng
bui sáng thinh không chiu ti chm
tin kiếp chen vô cnh ch nm
Ta mun cùng người mt ti nay
Đu sông ung rượu cui sông say
Người t trên núi ta t bin
T gic mơ nào đã ti đây
Dưới bóng tường im, gia nhc không
Đi như phía trước bng mông lung
Thơ như hu th mà vô th
Có cũng xong mà không cũng xong
Sáng dy ta nhìn tc ly ta
Nhng đi không ti đến không ng
Xóa luôn thì dt nhưng tâm thc
Kinh Pháp Hoa nào dy cách xa?
Trong chín ngàn âm có hi triu
Còn thêm mt kiếp na phiêu lưu
Này người b sóng sang thuyn tĩnh
Nh đng ch ta cõi siêu…”Nhưng không phi tt c thơ ông ch chuyên ch ý tưởng. Mà, còn chuyên ch cm giác na. Thơ đ mang ti nhng giây phút linh hin, đ người đc thơ và làm thơ mt giây phút tình c nào đó gp nhau trong giao thoa cm xúc. Có mt bài thơ trong tp thơ mng v s trang nhưng dy v ý tưởng, Ngày Sanh Ca Rn, VIII, có nhng hình nh ni lin nhau đ thành mt chui sinh đng liên tưởng luôn biến dch. Gió, như mt cuc hành trình đi qua đi tây, đi đông, đi qua nhng chng thi gian tưởng ngn như mt sát na nhưng dài vô tn. Thế mà, trong cái lãng đãng tâm thc y, ngôn ng nh nhàng như mt hi tưởng đ níu kéo cm nhn ca người đc trong mt cnh gii mơ h :“Mười năm qua gió thi đi tây
tôi long đong theo bóng chim gy
mt sm em v ru gic ng
bông tri bay trng c rng cây
Gió thi đi tây hay đi đông
Hiu ht quê hương bến c bng
Trong mơ em vn còn bên ca
Tôi đng trên đi mây tr bông
Gió thi đi thu qua đi thông
Mưa h ly hương nước ngược dòng
Tôi đau trong tiếng gà xơ xác
Mt sm bông hng n ca đông”Vi suy nghĩ ca tôi, Phm công Thin là mt thi sĩ ngh sĩ. Klhông phi là cung cách mt phù thy ch nghĩa hoa tay bùa chú vào hư vô đ thành mt văn phong khúc mc khó hiu. Mà, là mt người ôm tt c nhng rng khp vào lòng và đi vòng quanh đ tìm chân lý. Cái tâm thc vn tch lng ca mt người thâm cu Pht Giáo pha trn vào ý thc mun ni lon phá b cung cách cũ khiến văn chương tr thành mt hành trình ca mt người luôn xông ti đng trước và không dng li. Trong đi sng, phong cách du t, làm nhng điu mình thích khiến ông thành mt người luôn thy đêm ngày là hoang vu...Trn Tun Kit trong mt bài viết trong “Tác Gi Tác Phm“, xut bn cách nay gn bn chc năm, cũng nói v chân dung người thi sĩ rt mc ngh sĩ này:“Sinh ngày 1-6-1941 ti M Tho. Trong gia đình, Thin là người anh c “Người anh không giúp ích gì được cho gia đình, nhìn thy mi người cha m em út đang lâm vào cnh sa sút túng bn. Mà mình thì ln đn lao đao chng giúp ích được gì.”Đó cũng là mt lý do, khiến có lúc Thin b đi tu ngoài Nha Trang. Thin đã có ln cùng chúng tôi đem bán tng va ly “Anh Ng Tinh Âm” ca anh son đ ly tin ăn bánh mì trong nhng lúc đói rách nht. Mc du lúc đó báo Ph thông và Dân ta ca Nguyn V  bán chy, lương ca Thin trên mười lăm ngàn (bng khong 150 ngàn đng bây gi mi tháng) tin lãnh ra, Thin đem ung rượu say ri gi tt c đám tr nít đánh giày, các bn bán báo nghèo đói li phân phát tt c cho chúng trong mt khc đã hết sch. Qua ngày hôm sau, kiếm li vài chc ung cà phê là s thường…” Có người cho ông là thn đng, son “Anh Ng Tinh Âm“ lúc 16 tui. Có người cho ông là mt triết gia, tư tưởng gia luôn luôn vt vã vi suy tư. Có người cho ông có hiu biết rng, thông hiu nhiu ngoi ng. Có người cho ông là mt người đc sách chuyên cn vi óc thông minh và nh lâu không quên. Cũng như có người gi ông là lãng t, là mt người thích gì làm ny và luôn mit mài trên con đường đc hành tìm kiếm nhng điu bt kh trong cuic sng…Vi tôi, ông là mt thi sĩ và là người viết v thi ca mà tôi yêu thích. Dù, ông “đi cho hết mt đêm hoang vu trên mt đt” đ tìm “ý thc mi trong văn ngh và triết hc“ qua “h thm ca tư tưởng“ đ “im lng h thm“ và, c thế hành trình…....................................................................................
Thơ
Phm Công Thin

Anh S Hin
Anh s hin anh s hin
C rng cây không ai lên tiếng
Bóng ti tràn vũ tr tan hoang
Tiếng thơ kêu trên đu con kiến

Kiến la ngày xưa đt mng mơ
Nm nghe con nga nhy qua b
Em v bên y quên đi nhé
Anh chng bao gi biết đến thơ

Mt hàng áo trng pht trong sương
Vũ tr chiu nay sao quá bun
Tôi đp kín mn trong gác lnh
Nghe mùa xuân dy Đông phương

Đông phương xanh la dy tung hoành
Đông phương vàng giãy chết chim oanh
Tri Paris chiu nay nhân loi ng
Em đi đi và nh quên anh

Đi anh bun trn gian đi ch
Mt anh bun như chim không th
C sông này c đi này nt v thành thơ
Rng thơ hin Đông phương im tiếng

Anh v ri mây mc bên hiên
em ơi tri đt chìm ri
Đông phương ln bướm ngày tan biến.


----------------------------------
Ph chú ca Hoàng Ngc-Tun:
Năm 1995, trong mt bui ung rượu ti nhà Phm Công Thin vùng Earlwood, Sydney, tôi được nghe anh cao hng đc bài thơ trên. Sau đó, tôi hi xin mt bn làm k nim, thì anh trao cho tôi mt mnh giy đã rt cũ, trên đó có bài thơ do anh chép tay. Tôi hi bài thơ làm lúc nào. Anh nói: "... thi còn Paris." Tôi không hi rõ, nhưng đoán rng Phm Công Thim làm bài này trong nhng năm 70.
..................................................................................

Không có nhận xét nào: